Napoje roślinne w diecie - opinia ekspertów

^10.06.2025

Napoje roślinne stają się coraz popularniejsze. To produkty stanowiące alternatywę dla mleka krowiego, otrzymywane przez ekstrakcję składników odżywczych z surowców takich jak soja, migdały, owies czy kokos. W czasopiśmie Nutrients opublikowana została opinia na temat ich roli w diecie, przygotowana przez polskich ekspertów z Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Instytutu Matki i Dziecka oraz Pomnika-Centrum Zdrowia Dziecka.

W publikacji autorzy odnoszą się do aspektów zdrowotnych stosowania napojów roślinnych w różnych grupach populacyjnych.

Niemowlęta (0-12 miesięcy) powinny być karmione piersią, a jeśli nie jest to możliwe, zaleca się stosowanie substytutów mleka kobiecego. W tej grupie nie jest zalecane podawanie roślinnych alternatyw mleka, ze względu na fakt, iż nie są one w stanie zaspokoić zapotrzebowania dziecka na niezbędne składniki odżywcze, a ich stosowanie może nieść ze sobą negatywne konsekwencje zdrowotne. Wyjątkiem są mleka modyfikowane na bazie soi, które spełniają wymagania stawiane mlekom początkowym i następnym i w związku z tym mogą być wykorzystywane w żywieniu niemowląt.

Małe dzieci (1-3 lata) mogą otrzymywać pełne mleko krowie lub preparaty na bazie mleka wzbogacane w witaminy i składniki mineralne (YCF – Young Children Formula). Pozwala to zapewnić w diecie dziecka odpowiednią ilość żelaza, wapnia, jodu, witaminy D oraz innych niezbędnych składników. Zdaniem ESPGHAN (Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci) rutynowe podawanie YCF nie jest konieczne, jednak w porównaniu z mlekiem krowim może zwiększać spożycie żelaza, witaminy D i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych oraz zmniejszać podaż białka. Jeśli rodzice zdecydują się podawać dziecku napoje roślinne, ważne, by wybierali produkty fortyfikowane. 

Kluczowe kryteria, które warto wziąć pod uwagę, by ocenić, czy dziecko jest gotowe przejść na napoje roślinne przeznaczone dla ogółu społeczeństwa:

• Dziecko ukończyło minimum 12 miesięcy życia;
• Jego jadłospis obejmuje zróżnicowane pokarmy stałe ze wszystkich grup spożywczych;
• Pokarmy stałe zaspokajają minimum 2/3 dziennego zapotrzebowania dziecka na energię;
• W jadłospisie pojawia się nie więcej niż 500 ml alternatyw mleka dziennie, wliczając w to mleko kobiece, mleko modyfikowane oraz inne zastępniki mleka, takie jak jogurt;
• Dziecko potrafi spożywać pokarmy o konsystencji odpowiedniej do wieku;
• Dieta (pokarmy uzupełniające i alternatywy mleka) dostarcza odpowiednią ilość białka, tłuszczów oraz niezbędnych mikroskładników;
• Dziecko nie ma trudności w sferze jedzenia, które ograniczałyby różnorodność spożywanej żywności;
• Nie zdiagnozowano u niego niedoborów mikroskładników;
• Nie występują kulturowe ani religijne ograniczenia dietetyczne, które zmniejszałyby różnorodność spożywanej żywności.

Kobiety ciężarne i karmiące na dietach bezmlecznych mogą spożywać napoje roślinne wzbogacane w wapń i witaminę D jako alternatywne źródło składników, które mogłyby być potencjalnie niedoborowe. Zaleca się, by przynajmniej 1 z 3 rekomendowanych porcji produktów zastępujących mleko i produkty mleczne była wzbogacana w wapń (może być to np. 1 szklanka napoju roślinnego dostarczająca minimum 300 mg wapnia – 120 mg/100 ml).

Dodatkowo artykuł omawia rolę napojów mlecznych także w innych grupach populacyjnych (osoby powyżej 65 roku życia, osoby na dietach roślinnych, osoby z nietolerancją laktozy oraz celiakią) oraz porusza takie kwestie jak: technologia produkcji napojów roślinnych, ich wartość odżywcza oraz potencjalne korzyści oraz ryzyka związane z ich spożywaniem. 

_{Rachtan-Janicka, J.; Gajewska, D.; Szajewska, H.; Włodarek, D.; Weker, H.; Wolnicka, K.; Wiśniewska, K.; Socha, P.; Hamulka, J. The Role of Plant-Based Beverages in Nutrition: An Expert Opinion. Nutrients 2025, 17, 1562. doi.org/10.3390/nu17091562.}