Omega-3 dla dzieci i niemowląt | Kwasy omega 3, DHA i EPA

Spis treści:

1. Czym są kwasy tłuszczowe omega-3?
2. Rola kwasów tłuszczowych omega-3 w organizmie dziecka
   1. Znaczenie EPA i DHA dla rozwoju dzieci
3. Kwasy omega-3 a rozwój mózgu dziecka
4. Najlepsze źródła kwasów omega-3 dla dzieci
   1. DHA w mleku mamy i preparatach do żywienia niemowląt
5. Suplementacja kwasów omega-3 u dzieci – co warto wiedzieć?
   1. Kobiety w ciąży i karmiące piersią
   2. Niemowlęta
   3. Noworodki urodzone przedwcześnie
6. Podsumowanie – jakie znaczenie mają kwasy omega 3 dla dzieci i niemowląt?

Czym są kwasy tłuszczowe omega 3?

Kwasy omega-3 to rodzina wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA), które należą do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Kwas alfa-linolenowy (ALA) jest prekursorem rodziny kwasów omega-3. Konieczne jest dostarczanie go wraz z pożywieniem, ze względu na brak zdolności organizmu do jego syntezy.

ALA jest metabolizowany w ustroju człowieka do długołańcuchowych metabolitów:

• DHA (kwas dokozaheksaenowy),
• EPA (kwas eikozapentaenowy),
• DPA (kwas dokozapentaenowy).

Z kolei dalsze przemiany EPA mogą prowadzić do wytwarzania eikozanoidów (np. prostacykliny, prostaglandyny, leukotrieny) o właściwościach przeciwzapalnych. Związki te uczestniczą w regulacji kluczowych procesów takich, jak ciśnienie i krzepnięcie krwi, odpowiedź immunologiczna czy funkcje nerek. EPA wywierają korzystny wpływ dla mózgu poprzez poprawę przepływu krwi i integralności bariery krew-mózg.

Natomiast w wyniku przemian metabolicznych DHA powstają rezolwiny, protektyny i marezyny – związki charakteryzujące się silnym, lokalnym działaniem przeciwzapalnym. Kluczową rolą DHA jest jednak budowanie struktury lipidów błon komórkowych. Jeżeli chodzi o kluczowe różnice w budowie, EPA zawiera 20 atomów węgla i 5 wiązań podwójnych, natomiast DHA – 22 atomy węgla i 6 wiązań podwójnych.

Rola kwasów tłuszczowych omega-3 w organizmie dziecka

Kwasy tłuszczowe omega-3 wywierają pozytywny, wielokierunkowy wpływ na rozwój płodu, a także stan zdrowia dzieci i niemowląt. Korzyści płynące z zapewnienia dziecku odpowiedniej ilości kwasów omega-3, a zwłaszcza DHA, w okresie życia płodowego i podczas karmienia piersią, potwierdzają liczne badania. Związki te pełnią szczególnie istotną rolę w rozwoju układu nerwowego, przyczyniając się do utrzymania prawidłowego funkcjonowania mózgu i wzroku. Wzrastająca liczba dowodów naukowych wskazuje na fundamentalną rolę wielonienasyconych kwasów omega-3 w rozwoju mózgu wśród najmłodszych, a także utrzymaniu optymalnego funkcjonowania organizmu w wieku dorosłym.

Kwasy omega-3 występują w wielu strukturach organizmu, a zwłaszcza w błonach komórkowych, gdzie uczestniczą w procesach przeciwzapalnych oraz regulacji płynności i przepuszczalności błon, wpływając na aktywność enzymów i receptorów, metabolizm komórkowy czy regulację ekspresji genów. Obecność DHA oraz ARA (n-6) w fosfolipidach błon komórkowych, wspiera utrzymanie prawidłowego przekaźnictwa nerwowego. DHA stanowi fundamentalny element wszystkich błon komórkowych, a jego największe ilości znajdują się w mózgu oraz siatkówce oka.

Znaczenie EPA i DHA dla rozwoju dzieci

Wśród kwasów omega-3, szczególnie istotne są kwasy DHA (kwas dokozaheksaenowy) i EPA (kwas eikozapentaenowy). Składniki te są niezbędne dla prawidłowego rozwoju płodu.

Podaż kwasów tłuszczowych DHA w okresie płodowym:

• warunkuje wytwarzanie błon komórkowych ośrodkowego układu nerwowego,
• zwiększa długość i masę ciała noworodka, a także obwód głowy po urodzeniu,
• zmniejsza prawdopodobieństwo przedwczesnego porodu w przypadku ciąży wysokiego ryzyka,
• wspiera funkcje poznawcze i skupienie uwagi,
• poprawia koordynację ręka-oko,
• wpływa korzystnie na ostrość widzenia,
• zmniejsza ryzyko rozwoju alergii.

Kwasy omega-3 a rozwój mózgu dziecka

Okres prenatalny jest krytycznym etapem rozwoju, w którym kwasy omega-3 odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu zdolności poznawczych. W okresie życia płodowego i pierwszych dwóch lat życia dochodzi do gromadzenia dużych ilości DHA w rozwijającym się mózgu. Kwas dokozaheksaenowy stanowi ponad 10% wszystkich lipidów mózgu, będąc jednocześnie kluczowym i najobficiej występującym PUFA w mózgu, a także pręcikach siatkówki oka. DHA jest jednym z podstawowych i niezbędnych składników tkanki nerwowej oraz struktury błon, w tym zakończeń synaptycznych.

Badania przeprowadzone w okresie niemowlęcym wykazały pozytywną korelację między suplementacją wielonienasyconych kwasów tłuszczowych a funkcjami poznawczymi, co wynika z gromadzenia się tych kwasów w mózgu płodu i tkance siatkówki. Wykazano liczne korzyści kwasów DHA dla niemowląt, w tym:

• poprawę koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• wzmocnienie zdolności koncentracji,
• przyspieszenie rozwoju motoryki dużej,
• lepszą umiejętność rozwiązywania problemów,
• zwiększenie zdolności adaptacji do środowiska.

Najlepsze źródła kwasów omega-3 dla dzieci

Najlepszym źródłem DHA dla niemowlaka jest mleko matki. Z kolei podstawowym źródłem kwasu DHA dla niemowląt starszych i małych dzieci (> 6. miesiąca życia i do 2. roku życia), powinna być stopniowo różnicująca się dieta. Głównym źródłem kwasów omega-3 są tłuste ryby morskie. Produkty bogate w omega 3, to również algi morskie, a także oleje rybie w formie suplementów diety.

Aby pokryć zalecane spożycie DHA w przypadku dzieci do 2. roku życia, które wynosi co najmniej 100 mg dziennie (według stanowiska Polskiej Grupy Ekspertów w zakresie norm żywienia zdrowych dzieci w wieku 1-3 lat), należy uwzględnić spożycie 1-2 porcji tłustej ryby w tygodniu. Zalecane gatunki ryb w diecie dzieci to m.in. dorsz, łosoś norweski (hodowlany), pstrąg (hodowlany) czy sardynki.

DHA w mleku mamy i preparatach do żywienia niemowląt

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), jak i Amerykańskiej Akademii Pediatrii (AAP), mleko kobiece powinno stanowić wyłączne źródło pożywienia dla niemowląt w pierwszych 6 miesiącach życia, czyli w krytycznym okresie intensywnego rozwoju mózgu dziecka. Mleko matki charakteryzuje się stosunkowo wysoką zawartością kwasów omega 3, które są niezbędne dla prawidłowego rozwoju wzroku, funkcji motorycznych i zdolności poznawczych. Mleko matki stanowi nie tylko optymalne źródło DHA, ale zawiera również unikalne oligosacharydy mleka ludzkiego (HMO), które m.in. wspierają układ odpornościowy, a także działają przeciwzapalnie. Ta naturalna synergia składników wspiera kompleksowy rozwój niemowląt, co znajduje odzwierciedlenie w innowacyjnych formułach inspirowanych składem mleka kobiecego.

Spośród obecnych w mleku kobiecym PUFA z rodziny n-3, najważniejsze i najbardziej rozpowszechnione, to ALA, EPA i DHA. W przypadku niewystarczającej produkcji mleka, cennym wsparciem w zwiększeniu jego produkcji mogą być galaktogogi – rośliny stymulujące laktację. Preparaty ziołowe dostępne są zazwyczaj w formie kapsułek lub herbat i zawierają składniki takie, jak kozieradka czy drapacz lekarski.

Aktualne wymagania dotyczące zawartości DHA w preparatach do żywienia niemowląt powinny być wystarczające do pokrycia zapotrzebowania przy karmieniu sztucznym. Zgodnie z wymogiem prawnym, wzbogacanie preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia niemowląt kwasem dokozaheksaenowym jest obowiązkowe. Metaanaliza z 2025 roku, która ukazała się w czasopiśmie Nutrients wykazała, że wzbogacanie preparatów do żywienia niemowląt w DHA i ARA wpływa znacząco pozytywnie na rozwój poznawczy niemowląt. Najlepsze efekty obserwowano przy zachowaniu proporcji DHA/ARA w zakresie 0,5-1.

Warto również podkreślić, że badania nie potwierdzają konieczności rutynowego podawania preparatów do żywienia małych dzieci po 1. roku życia. Mogą one jednak zwiększać podaż cennych składników, takich jak witamina D, żelazo czy PUFA, wspierając prawidłowe zbilansowanie diety dziecka.

Suplementacja kwasów omega-3 u dzieci – co warto wiedzieć?

W przypadku niewystarczającego spożycia kwasu dokozaheksaenowego wraz dietą, wskazane jest uzupełnienie go z innych źródeł. U dzieci karmionych preparatami do żywienia niemowląt, ilość DHA jest wystarczająca do pokrycia zapotrzebowania na ten składnik. W innych przypadkach można rozważyć włączenie wysokiej jakości suplementów z DHA, w odpowiednio dobranej dawce. Warto również dodać, że udowodnioną skuteczność kliniczną we wsparciu rozwoju i profilaktyce chorób, wykazują suplementy długołańcuchowych kwasów tłuszczowych omega-3 (DHA), w przeciwieństwie do ich prekursora ALA występującego w olejach roślinnych.

Kobiety w ciąży i karmiące piersią

Jeżeli niemowlę karmione jest piersią, nie ma konieczności suplementacji DHA. Karmienie piersią stanowi optymalny sposób żywienia noworodków i niemowląt. Mleko matki dostarcza kompletny zestaw niezbędnych składników odżywczych i bioaktywnych, w pełni pokrywając potrzeby żywieniowe dziecka oraz zapewniając prawidłowy wzrost i rozwój w pierwszych miesiącach życia.

Warto jednak podkreślić, że zawartość DHA w mleku kobiecym jest ściśle skorelowana ze spożyciem tego składnika przez matkę w okresie laktacji. W związku z tym zaleca się spożywanie produktów bogatych w omega-3 (podstawowym źródłem DHA w diecie kobiet ciężarnych i karmiących piersią powinny być tłuste ryby morskie) bądź wdrożenie suplementacji z uwzględnieniem odpowiedniej dawki DHA. Zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, jak i Polskiej Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji DHA i innych kwasów tłuszczowych omega-3, kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny dodatkowo zwiększyć przyjmowanie DHA o co najmniej 200 mg dziennie (oprócz zalecanych 250 mg DHA + EPA/dobę dla osób dorosłych), a nawet 400-600 mg DHA dziennie w przypadku niskiego spożycia ryb.

Niemowlęta

Zalecane spożycie kwasów omega-3 dla niemowląt powyżej 6. miesiąca życia wynosi 100 mg DHA dziennie, optymalnie poprzez prawidłowo zbilansowaną dietę, z uwzględnieniem 1-2 porcji tłustej ryby w tygodniu. W przypadku niemowląt karmionych preparatami do żywienia niemowląt powyżej 6. miesiąca życia, dodatkowa suplementacja DHA może przynosić korzyści, kiedy łączna podaż DHA z pokarmami uzupełniającymi i preparatem do żywienia niemowląt nie jest wystarczająca i wynosi mniej niż 100 mg/dobę.

Noworodki urodzone przedwcześnie

Jeżeli chodzi o DHA dla noworodka urodzonego znacznie przedwcześnie, według polskich standardów opieki nad noworodkiem, podawana dożylnie mieszanina żywieniowa w żywieniu parenteralnym powinna uwzględniać właściwe ilości emulsji tłuszczowej na bazie oleju rybiego, w której skład wchodzi DHA. Następnie zaleca się, aby po wprowadzeniu żywienia enteralnego, wcześniaki otrzymywały 60 mg kwasu DHA/kg masy ciała dziennie.

Podsumowanie – jakie znaczenie mają kwasy omega 3 dla dzieci i niemowląt?

Podsumowując, kwasy tłuszczowe omega-3 dla dzieci stanowią fundament prawidłowego rozwoju, zwłaszcza w okresie intensywnego kształtowania się mózgu i układu nerwowego. Wśród PUFA, kluczowe znaczenie mają kwasy DHA i EPA, które są niezbędne dla prawidłowego rozwoju płodu. Optymalnym źródłem DHA dla niemowląt jest mleko kobiece. Z kolei u niemowląt starszych i małych dzieci, głównym źródłem DHA powinna być różnicująca się dieta, uwzględniająca odpowiednie spożycie tłustych ryb morskich. Omega 3 dla niemowląt, dostarczane z mlekiem matki lub, w przypadku braku możliwości karmienia piersią, odpowiednio dobranymi preparatami do żywienia niemowląt, wspierają prawidłowe funkcjonowanie mózgu, oczu oraz rozwój funkcji poznawczych. Zrównoważona podaż omega 3 i 6 dla dzieci, gdzie mleko matki zawiera kwasy tłuszczowe EPA i DHA w optymalnych proporcjach, wspomaga właściwy stan zdrowia niemowląt i dzieci.